LALIMAN
BICARA, JADI BURUH UNTUK BAYAR YURAN SEKOLAH
KALAU
ada makhluk asing turun dari kapal angkasa lalu mendarat di tanah air kita
kemudian dia diminta menggambarkan mengenai identiti budaya dan jati diri kita
sebagai bangsa Malaysia, mungkin dia akan kebingungan dan keliru, kata seorang
tokoh budaya, Laliman Ahmad.
Katanya,
adalah sukar bagi kita untuk memberi gambaran yang sebenar mengenai rupa bentuk
budaya Malaysia kerana budaya yang ada, jika ditinjau dari segala aspeknya
ialah budaya cacamerba, campur baur dan tidak jelas kerana konsep budaya yang
dihadirkan juga tidak jelas. Kita masih belum berupaya membentuk dan membina
identiti, budaya dan jati diri sebagai bangsa Malaysia yang satu. Inilah
cabaran kita yang sebenar.
Pembinaan
budaya Malaysia perlu diberi keutamaan dan tidak boleh diketepikan dalam proses
pembangunan negara, katanya.
Laliman
Ahmad dilahirkan di Kota Peladok Kota Belud tetapi mendapat pendidikan awal di
SRK Nanamun dalam darjah 1 hingga 3. Selepas itu, beliau bersekolah di SRK
Timbang Dayang hingga darjah 6. Pada tahun 1971, beliau meneruskan pendidikan
menengah di SMK Kota Belud. Bagaimanapun, beliau menempuh alam pekerjaan dalam
usia yang muda, dan menjadi buruh pelabuhan setiap kali tibanya cuti sekolah.
Selepas peperiksaan SPM, beliau menjadi buruh beberapa ketika sebelum
ditawarkan jawatan sebagai pembantu
kerani di Kementerian Kewangan iaitu pada tahun 1978. Pada tahun 1980, beliau
berpindah ke Pejabat Daerah Kota Belud sebagai kerani Mahkamah Anak Negeri.
Setahun kemudian beliau menjadi kerani pelesenan dan pemungut hasil di pejabat
daerah Kota Belud sehingga 1982 apabila beliau bertukar semula di Kementerian
Kebudayaan Belia dan Sukan. Beliau menyambung semula pelajaran secara
koresponden sehingga lulus SPM dan kemudian menyambung hingga peringkat STP.
Selepas itu, beliau mengikuti kuliah dalam bidang Pentadbiran Awam dan
Undang-Undang di ITM tetapi kemudian ditawarkan untuk melanjutkan pelajaran di
University of Toledo namun gagal mendapat biasiswa. Tidak lama kemudian, beliau
diterima untuk mengikuti Kursus Sijil Penulisan Kreatif dan Deskriptif di
Universiti Sains Malaysia (USM) dan kemudian meneruskan pelajaran di peringkat
ijazah Sarjana Muda sehingga lulus dengan kelas dua kepujian. Sekembalinya ke
Sabah, beliau ditempatkan di Jabatan Ketua Menteri (JKM) dan ditempatkan di
Jabatan Keretapi Negeri Sabah. Selepas itu, beliau memasuki perkhidmatan
persekutuan dan dilantik sebagai Penolong Pengarah Unit Penyelidikan dan
Pemuliharaan di Kementerian Kebudayaan,Kesenian dan Pelancongan bermula 1992. Pada tahun 1994, beliau
dinaikkan pangkat sebagai Pengarah di Jabatan Kebudayaan,Kesenian dan
Pelancongan Negeri Sarawak sehingga
tahun 1996 apabila beliau memilih untuk meletakkan jawatan dan menceburi bidang
perniagaan.
Selepas
itu, beliau dilantik sebagai Setiausaha Sulit Menteri di Jabatan Perdana
Menteri, Tan Sri Pandikar Amin Haji Mulia (1999-2002). Beliau pernah menjadi
Setiausaha Pemuda AKAR, Exco Pemuda BN Pusat dan kini menjadi Ahli Jawatankuasa
Penasihat Biro Penyelidikan dan Pembangunan Sosial Budaya di Lembaga
Kebudayaan Sabah (LKS). Selain juga beliau adalah aktivis masyarakat yang gigih
dan memegang jawatan dalam pelbagai NGO, antaranya Yang Di Pertua Persatuan
Ibubapa Guru (PIBG) SK Likas, Naib Presiden Majlis Gabungan Persatuan Penjaja
Kecil Negeri Sabah. Beliau juga adalah seorang penulis dan telah menghasilkan
buku “Teater Moden Sabah” , sebuah kajian mengenai perkembangan teater dan
“Tempasuk yang Kuimpikan” sebuah buku sosiobudaya.
Wartawan
UTUSAN BORNEO, ABD.NADDIN HJ.SHAIDDIN sempat menemubual beliau mengenai secara
santai mengenai pelbagai pengalamannya dalam bidang perkhidmatan, NGO dan
pandangannya terhadap perkembangan budaya di negara ini. Laliman juga adalah
contoh peribadi yang gigih, menapak setangga demi setangga dari jawatan
pembantu kerani hingga menjadi pengarah sebuah jabatan kerajaan sehingga beliau
meletakkan jawatan untuk menceburi bidang perniagaan dan kegiatan-kegiatan
kemasyarakatan.
UTUSAN
BORNEO: Boleh ceritakan sedikit
mengenai latar belakang tuan?
LALIMAN
AHMAD: Saya dilahirkan di Kota
Peladok, sebagai anak kelima dari lapan adik beradik. Ayah saya adalah seorang petani
dan nelayan. Saya membesar dan bersekolah
di SRK Nanamun dalam darjah satu hingga tiga.Oleh kerana keluarga
berhijrah dari Kampung Nanamun ke Kota Peladok, saya berpindah ke SK Timbang
Dayang Kota Belud pada tahun 1967. Ketika itu guru besarnya Cikgu Raskan Asing.
Selepas itu, pada tahun 1971, saya melanjutkan pelajaran di sekolah menengah di
SMK Kota Belud sehingga tahun 1977. Saya adalah pelajar aliran sains.
UB: Siapa pelajar seangkatan dengan tuan?
LA: Antara pelajar yang seangkatan dengan
saya ialah Abdul Gari Haji Itam, sekarang Pegawai Daerah Kota Belud, Hajah
Tunganai Datu Alang, Senator Maijol Mahap, Cikgu Suhaindo Rambayau, Musram
Rakunman, Kibin Haji Samad, Rakim Haji Jali, Mausar Haji Dambah. Sementara
junior kami ketika itu ialah Haji Muar Haji Mulia dan Datuk Haji Musbah Haji
Jamli, kini ADUN Tempasuk, yang juga Pembantu Menteri Pertanian dan Industri
Makanan.
UB: Bagaimana keadaan persekolahan pada
ketika itu?
LA: Ketika itu kebanyakan orang hidup dalam
keadaan yang susah. Ramai yang tidak mampu untuk membayar yuran sekolah, dua
puluh ringgit pada masa itu. Ibu saya terpaksa menganyam tikar untuk dijual
untuk membayar yuran peperiksaan. Itu sebabnya ketika berusia 16 tahun lagi,
saya sudah turun ke Kota Kinabalu untuk cari kerja. Saya dapat kerja sebagai
buruh pelabuhan. Saya ingat, saudara Abdul Gari juga pernah jadi tukang kimpal
besi di NBT. Saya pula kerja sebagai buruh pelabuhan dengan syarikat Sebor.
UB: Berapa upah?
LA: Upah saya ketika itu, lapan ringgit satu
hari atau satu ringgit untuk satu jam. Agak lumayan juga ketika itu kerana satu
bulan saya boleh mengumpul antara RM240 hingga RM280 sebulan. Duit ini saya
simpan untuk belanja sekolah. Saya simpan duit itu dengan kakak saya. Saya
tidak menyimpan dalam tabung buluh yang biasanya dilekatkan di tiang rumah
kerana takut diambil adik adik. Saya simpan duit sebagai persiapan untuk beli
buku, walaupun sebenarnya perkara ini tidak diketahui oleh bapa saya.
UB: Dalam usia muda tuan sudah ikut bekerja
di KK?
LA: Ya.Ketika itu saya berusia antara 15
hingga 16 tahun. Setiap cuti sekolah, sepanjang satu bulan setengah itu, saya
gunakan untuk mengumpul duit untuk
belanja sekolah. Letak pelabuhan tidak jauh dari Kampung Likas. Saya
tinggal dengan keluarga di Likas. Sebelum itu, pakcik-pakcik saya di sebelah ibu, sudahpun bermastautin di
Likas. Antaranya, Haji Mahmud Taham, Arwah Imam Haji Latip Taham, Kemad Taham,
mantan WKAN Surat Taham, pakcik Awal Taham, yang pernah menjadi pemain
bolasepak Sabah dan pernah menjadi jurulatih bolasepak Sabah. Saya selalu
menumpang di rumah pakcik arwah Imam Haji Latif. Kadang saya pindah tempat
pakcik Awal di Kampung Jawa, sebilik dengan sepupu Jikran Mahmud. Sebenarnya
atuk saya, Datu Taham Datu Kalawi adalah angtara peneroka awal Kampung Likas
Lama. Atuk saya ini seorang yang suka merantau dan bekerja di sebuah ladang di
Beaufort kira-kira pada tahun 1938 iaitu sebelum Perang Dunia Kedua.Beliau
pernah bekerja di kapal Keningau sehingga Perang Jepun meletus pada 1941. Di
sana beliau berjumpa dan berkahwin dengan Taminah binti Awang Damit. Khabarnya, ibu saya dan
ibu kepada Budiman Abpa (pensyarah di IPG Keningau) dilahirkan di Beaufort. Itu
sebabnya ramai saudara kami di Beaufort.
UB: Selepas SPM, tuan terus bekerja di KK?
LA: Mulanya saya bekerja semula sebagai buruh
pelabuhan selepas SPM. Kemudian saya ditawarkan bekerja sebagai pembantu kerani
di Kementerian Kewangan pada Februari 1978. Selepas mendirikan rumahtangga
dengan isteri, Puan Jemayah Aman pada
tahun 1979, saya memohon untuk ditukarkan di Kota Belud lalu ditempatkan di
Pejabat Daerah sebagai kerani di Mahkamah Anak Negeri. Setahun kemudian, saya
dilantik sebagai kerani pemungut hasil dan pelesenan, juga di Pejabat Daerah
Kota Belud sehingga tahun 1982.
Pada
tahun itu, saya bertukar kembali ke Kota Kinabalu. Sebenarnya, antara alasan
saya untuk berpindah ke Kota Belud sebelum itu adalah untuk menjaga adik-adik
saya, Lumin dan Luman masih bersekolah. Selepas itu, saya memohon semula untuk
bertukar semula ke ibu negeri secara tukar suka sama suka dengan saudara
Baghdad Haji Turugan.
UB: Lepas itu, tuan terus melanjutkan
pelajaran ke IPT?
LA: Belum lagi. Saya terus belajar melalui
Correspondent College yang berpejabat di Johor Bahru dengan bayaran RM43
sebulan. Pada tahun 1983, saya lulus Sijil Pelajaran Malaysia (SPM) dan
kemudian menyambung pelajaran hingga Sijil Tinggi Persekolahan (STP) hingga
mendapat 2P 2 subsidiary. Kemudian saya melanjutkan pelajaran di Institut
Teknologi Mara (ITM) dalam bidang pentadbiran awam dan undang-undang. Kemudian
saya memohon untuk mengikuti pengajian di luar negara iaitu di University of
Toledo. Bagaimanapun saya gagal mendapat biasiswa kerana biasiswa dibekukan
ketika itu.
UB: Kemudian?
LA: Saya dipertemukan oleh Allahyarham Datuk
Haji Shuhaibun Yussof dengan Profesor Dr Ghouse Nasaruddin yang kemudian
mempelawa saya untuk mengikuti Kursus Sijil Penulisan Kreatif dan Deskriptif di
Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang. Daripada 45 pelajar itu, hanya tiga
pelajar melanjutkan pelajaran ke peringkat ijazah iaitu Laliman Ahmad, saya
dari Malaysia, Sabri Buang dari Singapura dan Junit Ramli dari dari Negara
Brunei Darussalam. Di USM, antara rakan saya ialah seniman Zaibo, Ahmad Tarmimi
Siregar, Roseminah Tahir, Helmi selain Jamal Sulai, Datu Matlan Unjong.
UB: Aktif dalam kegiatan mahasiswa?
LA: Saya aktif dalam kegiatan mahasiswa
sebagai Presiden Persatuan Pelajar Sabah USM (PERSIS) 1988-1989 dan Yang Di
Pertua Kelab Sastera USM 1989-1990.
UB: Selepas lulus dari USM, dimana tuan
bekerja?
LA: Saya balik ke Sabah. Sepatutnya saya ke
KKBS semula tapi jawatan pegawai penyelidik telah dipangku orang lain. Oleh
sebab itu, saya bekerja secara sangkutan
di Jabatan Ketua Menteri (JKM) dan ditempatkan di Jabatan Keretapi Negeri
Sabah. Antara rakan saya sewaktu di
Jabatan Keretapi ialah saudara Abd.Gari Haji Itam, Awang Shahminan, manakala
pegawai yang lebih senior di sana ketika itu ialah Salsidu Haji Ibrahim (Kini
Datuk Haji Salsidu). Di Jabatan Keretapi, saya dilantik sebagai penanggung
kerja Pegawai Akaun, walaupun sebenarnya kelulusan saya ialah sarjana muda
sastera. Tapi oleh kerana saya mempunyai asas yang baik dalam matematik, lebih
lebih lagi saya belajar dalam aliran sains, dan pengalaman sebagai pemungut
hasil, pekerjaan itu dapat saya lakukan dengan baik.
Kemudian
saya dinasihatkan oleh Datuk Tahir Jaafar untuk berpindah ke jabatan
persekutuan kerana itu lebih baik.Kebetulan waktu itu, ada kekosongan di
Kementerian Kebudayaan, Kesenian dan Pelancongan.
UB: Oh begitu! Selepas itu?
LA: Saya dilantik sebagai Penolong Pengarah
Unit Penyelidikan dan Pemuliharaan pada 1992. Waktu itu, Menterinya ialah Datuk
Sabaruddin Chik (kini Tan Sri) dan Setiausaha Bahagian ialah Datuk Tengku
Alauddin Tengku Abd.Majid. Di sana, saya diberi kepercayaan untuk menjalankan
kerja-kerja penyelidikan dan pemuliharaan. Kemudian saya diminta oleh Tengku
Alauddin untuk melihat kertas konsep sebagai asas penubuhan Akademi Seni
Kebangsaan (ASK) yang tergendala begitu lama iaitu sejak Kongres Kebudayaan
Kebangsaan 1977. Saya pun mengambil tanggungjawab itu bersama Roseminah Tahir,
Ayub Ibrahim dan lain-lain untuk merealisasikan penubuhan ASK, yang kini
dikenali sebagai ASWARA. Selepas itu, saya ditugaskan pula untuk merealisasikan
Anugerah Seniman Negara. Saya menemui Dr Anwar Ridhwan (kini Sasterawan Negara)
untuk melihat kertas konsep Anugerah Sasterawan Negara (ASN) yang telah
dilaksanakan ketika itu, untuk dijadikan contoh. Begitulah ceritanya sehingga
sehingga Anugerah Seniman Negara yang pertama dilaksanakan.
UB:
Tuan lama bertugas di KL?
LA: Sebaik saja selesau majlis itu, pada hari
berikutnya diadakan Konvensyen Kebudayaan Asli Sedunia di Pusat Dagangan Dunia
Putra. Anehnya saya tidak disuruh bertugas
sebaliknya diminta untuk berehat sahaja. Berbagai persoalan timbul dalam
kepala.Apa yang tak kena? Tapi sebagai seorang pegawai yang menurut perintah,
saya berehat saja dalam bilik pejabat.Tiba-tiba kira-kira jam 3.00 petang,
pintu pejabat saya diketuk dan Datuk Tengku Alauddin yang menjadi ketua
pengarah masuk dan duduk berbincang secara peribadi. Beliau memberitahu
cadangan saya ditukarkan ke Sarawak bagi mengisi jawatan pengarah yang kosong
disana kerana penyandangnya, Muhammad Radzi meneruskan pengajian sarjana di England.
Jadi sebelum surat tawaran dikeluarkan, pak engku datang berbincang. Saya
bertanya kepada beliau, mengapa saya yang di;ilih sedangkan terdapat 17 orang
lagi pegawai yang lebih kanan. Beliau memberitahu bahawa setelah melihat rekod
perkhidmatan yang ada, serta pelbagai pengalaman yang ada, beliau merasakan
saya adalah calon yang paling sesuai. Saya meluahkan rasa terharu kerana dalam
usia 34 tahun ketika itu, saya diamanahkan sebagai pengarah walaupun jika
diberi pilihan, saya lebih suka bertugas di Sabah. Namun ketika itu, kekosongan
jawatan ada di Sarawak, jadi saya diberi masa satu minggu untuk menguruskan
pertukaran ke Kuching. Saya mula bertugas sebagai pengarah pada 2 Februari 1994
hingga 1996. Sepanjang berada disana, banyak program yang dijalankan,
mewujudkan unit pelancongan, program pengembangan kebudayaan, kesenian dan
warisan, program tunas budaya, giat budaya, penyelidikan dan sebagainya. Cuma
yang agak terkilan kerana ketika itu belum sempat merealissaikan Kompleks Seni
Budaya di Sarawak kerana ketiadaan tempat yang sesuai.
UB: Jadi tidak lama di sana?
LA: hanya satu tahun Sembilan bulan.Dalam
satu seminar di Johor Bahru, saya diberitahu oleh Datuk Tengku Alauddin yang
menemui saya secara peribadi agar bersiap sedia untuk berpindah semula ke ibu
pejabat dengan jawatan baru sebagai Pendaftar di ASK. Bagaimanapun, saya
beritahu beliau bahawa kali ini saya belum bersedia lagi,sebaliknya keinginan
pulang ke Sabah membuak buak.
Saya
mengambil keputusan untuk bercuti. Kemudian cuti tanpa gaji selama tiga bulan.
Selepas itu, saya dipanggil bertugas. Saya amat berterima kasih atas kepercayaan yang diberikan tetapi
saya mengambil keputusan untuk meletakkan jawatan untuk menceburi bidang
perniagaan.
UB: Apa bidang perniagaan yang diceburi?
LA: Saya berniaga.Jadi pembancuh teh tarik.
Ketika itu, saya belajar membancuh teh tarik. Apabila Tan Sri Pandikar Amin
Haji Mulia, ketika itu Menteri Pertanian dan Perikanan terdengar saya berhenti,
beliau memanggil saya untuk menemui beliau.Setelah bertanya khabar dan
mendengar alasan saya berhenti kerja kerana ingin belajar berniaga dan ingin
balik ke Sabah, beliau menghormati pendirian saya.
UB: Selepas itu, apa yang berlaku?
LA: Katanya, bagus kamu tolong saya. Beliau
meminta saya membantu beliau dan melantik saya sebagai Setiausaha Sulit
Presiden Parti. Waktu itu, beliau merupakan Presiden AKAR, salah satu komponen
BN.Saya dilantik sebagai Setiausaha Pemuda AKAR dan dilantik sebagai Exco
Pemuda BN 1999-2001. Kerja parti bukan suatu yang asing bagi saya kerana saya pernah menjadi Penolong
Setiausaha Pemuda UMNO Gaya 1991-1992.
Jadi
apabila beliau dilantik sebagai Menteri di Jabatan Perdana Menteri, beliau
meminta saya untuk menjadi Setiausaha Sulit Menteri di Jabatan Perdana Menteri
sehinggalah habis tempohnya sebagai Senator. Setelah itu, beliau melantik saya
sebagai Pegawai Khas di Institut Kajian Pembangunan Sabah (IDS) pada 2004-2008. Selepas itu, saya giat dalam
kegiatan kemasyarakatan selain dilantik sebagai Ahli Jawatankuasa
Penasihat Biro Penyelidikan dan
Pembangunan Sosiobudaya Lembaga Kebudayaan Sabah (LKS).
UB: Apa kegiatan lain selain itu?
LA: Saya juga menjadi AJK Perkemas Sabah
(Pertubuhan Kebajikan Masyarakat Sabah), Ahli Lembaga Koperasi Penduduk Likas,
Persatuan Kreatif dan Inovasi sabah, Yang Di Pertua Persatuan Penjaja Kecil
Rumpun Melayu Sabah dan sebagainya. Penglibatan saya dalam NGO ini bukan
perkara baru.Saya terlibat sejak dulu lagi, sejak zaman belia. Saya juga
menjadi Yang Dipertua PIBG SK Likas hingga kini. Sebelum ini saya pernah jadi
Naib YDP PIBG Sekolah Raja Muda 1993-1994, YDP PIBG SMK Petrajaya Kuching
1994-1996. Saya juga pernah menjadi Penolong Setiausaha Persatuan Anak-Anak
Sabah 1992-1994. Ini semua membantu saya menguruskan persatuan. Saya sudah 33
tahun dalam kegiatan Ngo dan kemasyarakatan.
UB:
Oh ya. Apa pandangan tuan mengenai
pertembungan budaya di kalangan generasi muda?
LA: Kita melihat adanya pertembungan antara
generasi ICT yang celik internet dengan golongan yang cuba mempertahankan
budaya tradisi. Pertembungan ini tidak dapat dielak dan mencetuskan budaya baru
yang merombak kehidupan budaya dan sosial kita. Pola fikir, cara berkomunikasi,
tindak tanduk, tbiat berubah. Amat sukar bagi kita untuk mencari suatu bentuk
budaya sebenar. Kita melihat tiga kelompok
masyarakat, yang pertama , celik budaya, yang kedua, masyarakat yang keliru,
budaya keliru dan ketiga yang mengamalkan kerencaman sehingga tidak
mementingkan jatidiri lagi. Sehingga kalau ada makhluk asing dari kapal angkasa
turun ke tanahair kita, mereka akan kebingungan dan keliru jika ditanya apa
identiti dan jati diri kita. Inilah cabaran kita.Kita masih belum berupaya
membentuk dan membina identiti, budaya dan jati diri sebagai bangsa Malaysia
yang satu. Inilah cabaran kita yang sebenar.
UB: Akhir sekali, apa kata-kata penutup?
LA: Dalam hidup ini, kita tidak boleh
static.Kita perlu dinamik. Selain itu, kita mesti sentiasa belajar kerana ilmu
pengetahuan tak ada akhirnya. Kepuasan bekerja menghasilkan sesuatu yang
berkualiti.
